Lífgeislan og magnan

(Bioradiation og bioinduktion)

Mesta de panta semeión ka sofostis ho maþón ex allou allo.
Plótínos.

I
Í þessari ritgerð verður sagt frá nokkrum fróðlegum og einkennilegum athugunum, og sýnt fram á, að þær eru talsvert þýðingarmeiri en haldið hefir verið.
Í bók sinni Inderstyre (Kbh. 1914, s. 337) segir dr. Ernst Möller frá því, hvernig amerískur læknir, dr. Sahler, hjálpaði við brjáluðum sjúklingi mjög aumlega stöddum. Hin brjálaða kona hafði í þrjú ár verið þannig á sig komin, að vonlaust virtist um bata. Hún lá með aftur augun, mælti ekki orð, sinnti engum, og hirti ekki um þrifnað meir en ungbarn; það var mjög erfitt að koma í hana nokkrum mat, virtist ekki annað liggja fyrir henni en dauðinn. Sahler reyndi nú það sem þeir kalla sálulækningu, eða lækning með sálukrafti. Hann lét aftur augun, og hugsaði fast um hina sjúku konu og eins og talaði til hennar í huga sínum. Hugsaði læknirinn til hennar á þá leið, að andi hennar væri heilbrigður, og að sálin mundi geta gert líkama hennar heilbrigðan með þeim hætti, sem hann til tók nánar. Sum kvöld hugsaði hann þannig til hennar, þegar hann var háttaður, og sofnaði frá slíkum hugsunum. Þegar þetta hafði verið reynt í viku, reis sjúklingurinn úr rekkju eitthvert sinn, gekk niður nokkra stiga og reikaði um gólfið lasburða; en ekki mælti hún orð. Þetta gerði hún aftur í tvö skifti eða þrjú, næstu vikur. Það mátti nú sjá, að tal og hávaði fór að hafa áhrif á hana, en ekki mælti hún orð. Sahler hélt nú áfram þessum lækningatilraunum sínum, sem sagt var af, frá því í febrúar þangað til í byrjun aprílmánaðar. Þá bar svo við einn dag, að barið var að dyrum hjá lækninum og inn kom sjúklingurinn, og mátti þá sjá á svip hennar, að hún vissi vel af sér, enda svaraði hún nú, þegar á hana var yrt. Hún var ennþá nokkuð rugluð, en þó þekkti hún börn sín. Eftir nokkra daga fór hún að muna aftur það sem á dagana hafði drifið frá því á barnsárum og þangað til hún hafði orðið veik fyrir 3 árum. Varð hún síðan smámsaman albata.
Það sem þarna gerist, er, að dr. Sahler hleður eða magnar sjúkling með sínum eigin heila- og taugakrafti. Kraftaverk er slíkt kallað, ef það gerist fljótt. Eiga menn því hægra með að gera slíkt, því meira traust sem aðrir hafa á þeim. Þesskonar traust er í guðspjöllunum kallað trú, og hefir af því risið mikill misskilningur. Hefði dr. Sahler haft með sér nokkra menn, sem voru honum vel samstilltir, þá mundi hann líklega hafa getað komið því til leiðar á stuttri stundu, sem hann þurfti þarna mánuði til. Það er auðséð, að læknirinn, og eins dr. Möller, misskilur talsvert alvarlega, hvers eðlis lækningin var, og mun það verða ljósara af því sem síðar segir.

II
Ochorovicz hefir maður nefndur verið, læknir og sálufræðingur, pólskur að ætt. Hefir hann samið rit mjög merkilegt um það, sem ef til vill mætti nefna hugðaraðskot eða alúð. Er bókin frumrituð á frönsku, en ensk þýðing það sem ég hefi séð, Mental suggestion, New York 1891. Þar er þessi mjög eftirtektarverða saga (s. 102-103): Ochorovicz, sem var læknir í Parísarborg, kemur einn morgun til eins af sjúklingum sínum, sem hann nefnir ungfrú S. Ungfrúin segir honum þá, hvað hann hafi verið að gera kvöldið áður. „Þér voruð að skrifa allt kvöldið”, segir hún, „og það var ekki sendibréf, sem þér voruð að rita, því ég sá stórar pappírsarkir. Þér lásuð ekki í neinni bók, en voruð alltaf að rita, og kl. 11 fóruð þér að hátta, en gátuð ekki sofnað, fóruð svo á fætur aftur, genguð um gólf og reyktuð vindling.”
Þegar hér var komið sögunni sagði kona, sem hafði verið hjá ungfrúnni kvöldið áður, lækninum, að eftir að hún var háttuð, hefði hún verið að segja aftur og aftur: „guð minn góður! hvenær ætlar hann að fara að sofa, ég get ekki sofnað fyrir honum.”
Þetta er alltsaman nákvæmlega eins og ungfrú S. hafði sagt — segir Ochorovicz — að því undanteknu, að það var dráttur á tímanum, það er að segja, hún „sá” mig vera að rita kl. 11, þar sem ég hætti að rita um kl. 10 3/4. En engin furða er það, þó að hinni mjög óþolinmóðu stúlku hefði fundist læknirinn vera enn að rita, nokkrum mínútum eftir að hann var hættur. Og athuganirnar voru ekki gerðar með þeirri nákvæmni, að unnt sé að fullyrða, að ungfrú S. hafi „séð” Ochorovicz vera að skrifa, eftir að hann var hættur því.

2
Í annarri ritgerð var getið um hjátrú efagirninnar, og mjög vill slíkrar hjátrúar verða vart gagnvart sögum eins og þeirri, sem nú var sögð. Og þó þarf ekki að efa, að sagan er sönn. Það er mikilhæfur og samviskusamur vísindamaður, sem segir frá, maður, sem kostar kapps um að vita sem réttast, og segja sem sannast. Það er af mörgum talinn vottur um frábæra vitsmuni að vera efunarmaður; en það verður að hafa greind við. Það er hin besta greind að efast, þar sem á að efast, og efast ekki, þar sem ekki á að efast. Sá sem er mjög gjarn á að efast um, að það sé, sem þó er, stígur aldrei stóru sporin á leið þekkingarinnar. Vér sjáum líka, að það eru sannarlega ekki hinir fávísu og fáfróðu, sem verða fyrstir til að trúa á merkilegar uppgötvanir. Það er alveg óhætt að segja það fyrir, að sá sem verður fyrstur til að trúa á þá uppgötvun, að það sem menn hafa haldið andaheim, eru aðrir hnettir og lífið þar, muni verða einhver, sem framúrskarandi er bæði að viti og þekkingu. Greind er aðalgáfa vísindamannsins, hæfileikinn til að sjá, hvað er líkt og hvað ólíkt, greina sem réttast og tengja sem réttast. Svæði þekkingarinnar er fært út með þeim hætti, að menn sjá, að eitthvað sem áður var ókunnugt, er líkt einhverju, sem kunnugt var orðið, fært hafði verið til sambands. Má hér og hvar í þessum ritgerðum finna slíks dæmi.

3
Vilji menn vera greindarinnar megin, þá verður að gera ráð fyrir því, að saga sú sem sögð var, sé sönn, og skal hún nú skýrð nokkru nánar. Ungfrú S. skynjaði athafnir læknisins, þar sem hann var í herbergi sínu, í hálfrar enskrar mílu fjarlægð (ensk míla: 1609 stikur). Það verður ekki af frásögn læknisins séð, að hann hafi sjálfur gert sér verulega glögga grein fyrir því, hversu afarmerkileg sagan er. Hann virðist ætla, að ungfrú S. hafi eins og séð hann, en hitt er honum ekki ljóst, að það sem gerist, er að ungfrú S. sér með hans augum, finnur til með hans tilfinningum og veit hans viti. Það var vitsamband, sem komst á með þeim og meir en það, sálufélag, er svo mætti nefna. Sál læknisins hafði, þó að í fjarska væri, stillt sál sjúklingsins eftir sinni. Það er ennfremur augljóst, að áhrifin eru ekki einungis frá lækninum til sjúklingsins, heldur einnig frá sjúklingnum til læknisins. Ungfrú S. er í æstu skapi, þar sem hún liggur í rúminu, eins og áður var sagt, og það er þess vegna, sem læknirinn getur ekki sofnað, fer aftur á fætur o.s.frv., eins og áður segir. Og á þá leið sem nú skal sagt, má líka gera sér grein fyrir því, hvernig þetta hafi orðið. Í því ungfrú S. er að sofna, í því hennar eigin vilji er að sleppa tökum, eins og þá verður, hugsar læknirinn til hennar, þar sem hann situr við skrifborð sitt, og heili hans stillir heila hennar eftir sínum, heilastarf hans „inducerast”, framleiðist, í heila hennar. Hún sér t.a.m. arkirnar stóru á borðinu fyrir framan lækninn, af því að það hreyfingarlag, eða ástand heila hans, sem svarar til þess, að hann sér arkirnar, eða kemur fram í hans heila, þegar hann horfir á arkirnar, kemst einnig á í hennar heila, líkt og sérstakt hreyfingarlag í Marconistöð á Englandi t.a.m. kemst á í Marconistöðinni hérna á Melunum. Ungfrú S. sér það sem augu læknisins sjá, sér með hans augum. Ungfrú S. sá ofsjónir, sem kallað er „Hallucinationir”, og er þarna tiltakanlega fróðlegt dæmi þess, hvernig ofsjónir eru til komnar; ofsjáandinn, Hallucinantinn, sér með annars augum, sér það sem annar sér. Það sem átti sér stað, er dæmi þess sem ég nefni bioinduktion, og er það í ætt við það sem Faraday nefndi rafmagnsíleiðslu, electric induction. Hefði meðvitund læknisins orðið nokkru ríkari í ungfrú S., þá mundi hennar eigin meðvitund hafa þokað alveg fyrir, svo að hún hefði þóst vera læknirinn, en gleymt sjálfri sér; þá hefði orðið það sem ræðir um, þegar sálufræðingar nefna dissociation of personality eða double og multiple personality; mætti nefna slíkt sáluskifti, og hafa sálufræðingar mikið um þetta ritað á síðari árum, en af engum skilningi á aðalatriðinu. Sálufræðin er ekki einusinni komin eins langt ennþá, eins og stjörnufræðin var, áður menn áttuðu sig á því að jarðstjörnurnar fara í kring um sólina, og að fastastjörnurnar eru sólir.
Ochorovicz hafði einhverntíma svafið (hypnotiserað) ungfrú S. og verður fyrir það skiljanlegri þessi samstilling þeirra, sem sagt var frá. Skal nú nefna nokkrar fleiri athuganir þessa framúrskarandi sálufræðings. Sjúklingur, sem er í svöfð (eins og nefna mætti hypnose), segir við hann (Mental suggestion s. 66): “Þegar ég sef laust eins og nú, get ég hugsað vel, ef þér eruð nálægt mér. En ef þér fjarlægist mig, þá fer eitthvað eins og að snúast í höfðinu á mér, eins og þér ætluðuð að skilja mig eftir í dimmu herbergi.”
Þetta eru eftirtektarverð orð, þó að þau séu ekki sem ljósust. Þau virðast bera vott um, að í heila hins svafða verði vart þess flutnings á hlutunum, sem verður fyrir augum læknisins, þegar hann flytur sig til í herberginu; og eins, að birtan, sem er fyrir augum læknisins, komi fram í meðvitund hins svafða, þegar svafnirinn er nógu nálægt, en minnki og hverfi þegar hann fjarlægist. Bendir þetta á, að taugaafl mannsins hafi því meiri áhrif á annan, sem skemmra er á milli. En þó eru til athuganir, sem sýna, að samstilling heila getur orðið fyrir geislun, þrátt fyrir hinar mestu fjarlægðir.
Aðdáanlega skýrt kemur hugsambandið og öll samstilling taugakerfanna fram í athugunum, sem getur um í áðurnefndri bók, s. 75. Það er enn svöfð kona, sem sagt er frá. „Ef einhver klípur mig, eða slær mig,” segir Ochorovicz, „þá finnur hin svafða til. Hún lýsir nákvæmlega hugarástandi mínu, eða réttara sagt, skynjunum mínum.”
Þarna ræðir um samstillingu taugakerfanna eða sálufélag á mjög háu stigi. Svafnirinn hafði þarna framleitt, inducerað, sína eigin sál í líkama hinnar svöfðu.

III
Fróðlegar athuganir á sálufélagi, eftir nafnkunnan enskan eðlisfræðing og fyrirburðarannsóknara Sir William Barrett, hefi ég getið um áður (Á Bröttubrekku, Lögrétta, júní og júlí 1918). Stúlkubarn, sem Barrett hafði svafið, fann ekki til, svo að séð yrði, þó að stungið væri í hana nál, eða hleypt í hana rafstraum nokkuð sterkum. Eigin skynjun hinnar svöfðu virtist lítil sem engin. En þegar Barrett lét upp í sig salt, sagði hún: því eruð þér að láta salt upp í mig; og á sömu leið fór, þegar Barrett lét upp í sig pipar, sinnep o.s.frv. En ekki virtist hin svafða verða vör við, þó að þessi bragðmiklu efni væru látin á hennar eigin tungu. Sú var ein tilraun Barretts, að hann brá hendinni í ljós og brenndi sig lítið eitt; hin svafða sneri baki við honum og var til enn frekari varúðar bundið fyrir augun á henni. Þegar svafnirinn kenndi sársaukans, hrópaði telpan, að hún hefði brennt sig á hendi, og mátti sjá, að hún fann til. Á sömu leið fór, þó að Barrett fjarlægðist hina svöfðu nokkuð, og færi jafnvel inn í annað herbergi. Það var eins og sál Barretts hefði farið í hina svöfðu og komið um stund í staðinn fyrir hennar eigin sál. Má hér hafa til samanburðar það, sem sagt er í ritgerð minni „Á annarri stjörnu”, um tilraunir þær, sem sálufræðingurinn dr. Sidis gerði með F. V. En þó er sú tilraun svipaðri tilraunum nokkrum, sem Barrett gerði á Írlandi, og nú skal sagt frá. Barrett segir við hina svöfðu, sem aldrei hafði út fyrir Írland komið, að hún skyldi í huganum fara til Lundúna, og í götu þar, sem hann tiltók; lýsti hún þá rétt búð þar í götunni, sem hann var að hugsa um. Það sem Barrett gerði þarna, var, ef ég skil rétt, að skapa hinni svöfðu hugsamband við einhvern, sem sá búðina, líkt og Sidis skapaði F. V. hugsamband við Deady. Menn hafa einnig fundið að sálufélag getur orðið, þó að ekki sé svafning við höfð. Hefir fyrirburðarannsóknafélagið enska (S.P.R.) gengist fyrir vönduðum tilraunum, sem að þessu lúta; er í þesskonar tilraunum kallaður fremjandi eða gerandi (agent), sá sem svarar til svafnisins í tilraunum þeim sem áður var af sagt, en viðtakandi eða skynjandi (percipient), sá sem svarar til hins svafða. Má það furðulegt heita, hve lítill viskuauki mönnum hefir orðið að hinum mörgu, afareftirtektarverðu athugunum, sem gerðar hafa verið; rísa þar rammir hleypidómar gegn, að menn nái að átta sig á þessum efnum og komast til fulls á vísindaleiðina.
Stúlkur tvær, ungfrú Miles og ungfrú Ramsden, hafa, undir umsjón fyrirburðarannsóknafélagsins, gert margar tilraunir með fjarsamband vitunda. Ein þeirra var sem hér segir: Miles, fremjandinn (agentinn) í tilrauninni, var stödd á Englandi sunnarlega, en Ramsden, skynjandinn (percipientinn), var á Skotlandi norðarlega. Ramsden ritar Miles þannig, 31. 10. 1907: Það sem ég held, að þú viljir að ég sjái, er lítil telpa með brúnt hár niður eftir bakinu, bundið hárbandi á vanalegan hátt. Hún situr við borð og snýr baki að, og virðist vera að klippa úr blaði. Hún er með hvíta ermasvuntu og á að giska 8-12 ára að aldri. — H.R. (Barrett, Psychical Research, s. 102-103).
Þetta stóð heima. Konan, sem ungfrú Miles gisti hjá, átti dóttur 11 ára gamla, sem þessi lýsing átti við, og ungfrú Ramsden virðist hafa séð hana með augum vinstúlku sinnar, þó að mestur hluti Bretlands hins mikla væri á milli. Minnir þetta á, hvernig ungfrú S. sér arkirnar á borðinu fyrir framan Ochorovicz. Ungfrú Ramsden eins og sér barnið (visio cerebralis!) og virðist giska á aldur þess eftir því sem hún sér, en ekki lesa hann úr huga vinkonu sinnar. Hér ræðir um skynjanaflutning miklu fremur en hugsana, alveg eins og er í draumum vanalegast. En það eru einmitt athuganir af þessu tagi, sem gera það svo ljóst, hvernig draumar eru til komnir, þó að það hafi enginn vitað.

IV
Í tímaritinu 19th Century, 1899, s. 857-864, er prentuð upp gömul ritgerð eftir James Knowles um heilaöldur (Brain waves). Þar er þessi saga, sem Knowles hefir eftir kunningja sínum, merkum manni, og telur áreiðanlega. Maður, sem situr einn í herbergi sínu, fer allt í einu að hugsa mikið um fornvin sinn, sem honum hafði ekki komið í hug langalengi, og fyrir mörgum árum var farinn frá Englandi til Nýja Sjálands. Samfara hugsuninni um vin hans, var mjög óþægileg tilfinning, sem fór vaxandi og varð að einkennilegri skelfingu. Til þess að reyna að hafa þetta af sér, fór hann út og var á gangi nær því tvær stundir um fjölförnustu götu borgarinnar, áður hann jafnaði sig. Síðan skrifaði hann hjá sér dag og stund, og bjóst nú við að frétta eitthvað af vini sínum. Og það brást heldur ekki. Nokkru síðar fréttir hann, að einmitt á þeim degi og þeirri stundu, sem hann var svo gagntekinn af hryllingi, samfara endurminningunni um vin sinn, hafði þessi vinur hans lent í höndum innborinna manna þar á Nýja Sjálandi, og þeir kvalið úr honum lífið á hræðilegasta hátt. Þannig virðist maður þessi hafa fengið þátt í hinu hryllilega dauðastríði vinar síns, þó að nálega væri eins langt á milli þeirra og lengst getur orðið á jörðu hér. Hefði maðurinn sofið, þegar taugaástand hins helþjáða vinar hans framleiddist, induceraðist, í honum, þá hefði hann líklega dreymt, að verið væri að kvelja sjálfan hann til dauða; sbr. telpuna, sem Barrett svefur, og heldur það sé hún, sem brennir sig, þegar svafnirinn gerir það; eða réttara sagt, fær hans meðvitund um að hafa brennt sig o.s.frv. — Næsta saga greiðir enn nokkuð fyrir skilningi á þessari stórmerkilegu samstillingu taugakerfanna.

2
Þýskur læknir, Franz Hartmann, segir í ævisögu sinni þannig frá: (Denkwürdige Erinnerungen, s. 49). Hann sat og hlýddi á fyrirlestur. Allt í einu finnst honum hann vera orðinn að ungri stúlku, með svart, hrokkið hár, ungfrú J. W. En þó að hann hefði glögga tilfinning þess, að hann væri ung stúlka, þá tapaði hann ekki alveg meðvitundinni um það, hver hann var í raun réttri. Vér sjáum hin ýmsu stig sálufélagsins; ungfrú S., sem fær drjúgan þátt í meðvitund læknis síns, en þó ekki svo, að henni finnist hún sjálf vera læknirinn; Hartmann, sem finnst hann vera orðinn að ungri stúlku, en tekst þó að halda lifandi svolitlum neista meðvitundar um sjálfan sig; þriðja stigið sýnir telpan, sem Barrett svefur; þar er öll sjálfsmeðvitund horfin og meðvitund svafnisins komin í staðinn; það er orðið eins og sama sálin í svafninum og hinum svafða; en þó kemur fleira til greina, ef lýsa skal svafðarsálinni; hinn svafði fær ekki einungis sál svafnisins. — Víkur nú sögunni aftur að Hartmann. Ungfrú J. W., þessi sem honum fannst hann vera orðinn að, hafði setið í næsta herbergi, og verið að hugsa til hans með þeirri ósk, að lækna það sem að honum gekk. Segir Hartmann, að þegar stúlkumeðvitundin hvarf frá honum, hafi verið horfinn tannverkur, sem amaði að honum áður. Ungfrú J. W. hafði sagt við Hartmann, að hún ætlaði að reyna að lækna hann með „andlegri lækningu.” Vilji Hartmanns var bundinn af eftirtekt hans á fyrirlestrinum, eða ef til vill hefir hann syfjað, og heilageislan frá ungfrú J. W. fær þá yfirhönd yfir honum, með þeim árangri, sem áður er sagt.

V
Ákaflega margt, sem talið er dularfullt, verður ljóst, ef vér íhugum athuganir þessar, sem nú hefir verið af sagt, og aðrar slíkar. T.d. má vel skýra, hvernig muni vera til komið það, sem kallað hefir verið subliminal self, hluti sjálfdarinnar, sem sé vanalega fyrir neðan „þröskuld meðvitundarinnar”. „Sá sem skapaði þetta hugtak,” segir Barrett í áðurnefndri bók sinni, s. 38, „var Sir John Herschel, einn af mestu vísindamönnum síðustu kynslóðar.” Segir Herschel, að einkennileg reynd hans sjálfs, hafi komið honum á þá skoðun, „að í oss starfaði hugsun eða hugsandi vera, sem greina mætti frá sjálfum oss,” eða með öðrum orðum, að hugsun annars starfaði í meðvitund vorri. Þarf ekki að efa, að hinn ágæti Herschel hafði rétt fyrir sér í þessu, en mjög virðist mér efasamt, að það sé hann, sem hefir skapað þann misskilning, sem kallaður er subliminal self. Barrett tilfærir nefnilega orð Herschels þannig: (that) „there was evidence of a thought, an intelligence, working within our own organization, distinct from that of our own [conscious] personality.” Orðið “conscious” hefir Barrett sett í setninguna, og hefi ég ekki þýtt það: Herschel talar um, að hann hafi orðið var við annars hugsanir í meðvitund sinni, og er það ekki neitt dularfullt; en Barrett, sem hafði sjálfur gert athuganir, sem skýra þetta svo vel, er svo gagntekinn af hinn röngu sálufræði Myers og þeirra þar í fyrirburðarannsóknafélaginu, að hann virðist halda, að Herschel hafi ætlað að segja eitthvað, sem samkvæmt væri skoðunum þeirra þar í S. P. R., og verði því að gera ráð fyrir, að fallið hafi úr hjá honum orðið conscious. Er þarna ekki ófróðlegt dæmi þess, hvernig fyrirframsannfæringar eða hleypidómar geta bægt frá réttum skilningi jafnvel þeim, sem góðir vitmenn eru og reyndir vísindamenn.

VI
Saga Hartmanns sýnir, hvernig magnan eða „inducerað” taugaafl frá öðrum getur orðið til að eyða þjáningu. En hitt er þó líklega algengara ennþá á jörðu hér, að þjáningarástand eins taugakerfis kemur fyrir „induktion” fram í öðru. Virðist ekki ólíklegt, að “hysteriskar” þjáningar, er menn nefna svo, séu þannig til komnar; hættir mörgum við að dæma slíkt af lítilli mannúð eða miskunnsemi, og kalla ímyndunarveiki. Sést þar vel, hvernig skortur á þekkingu getur leitt til skorts á mannúð.
Merkur vísindamaður, J. Hamberger, segir mjög góðar heimildir fyrir athugunum þeim sem nú skal greina („als ein sehr wohl verbörgtes Faktum”). Hermaður einn var dæmdur til refsingar þeirrar, sem kölluð er Spiessruthenlaufen (á dönsku hefir það verið kallað að löbe Spidsrod; en Spiessruthe er spjótskaft; gengur sá sem refsað er, fram í kví manna, og slær hver maður í kvínni hann eitt högg á bakið með staf eða tág. Þótti sú refsing hörð). Sem nú höggin dundu á hermanninum, þar svo til, að systir hans, sem var fjarri refsingarstaðnum og heima hjá sínu fólki, fór að stynja og kveina; var hún eins og í leiðslu nokkurri, og fannst sem hún væri barin á bakið á þann hátt, sem bróðir hennar var. Gekk svo, uns hún féll í ómegin, og var hún þá háttuð og lögð ofan í rúm. Sást þá, að bakið á henni var eins og hún hefði verið barin, og blæddi úr sárunum. Sama eðlis er það, þegar kona finnur, að maður hennar í öðrum stað fær högg á munninn, og hefi ég getið um þá athugun annarstaðar.

VII
Stórfróðleg magnanarsaga er í Isis unveiled eftir H. P. Blavatsky (þýska þýðingin eftir A. K. og R. W., II, s. 606-609). H. P. B., sem er stödd í Tíbet fær þar munk einn nafnkunnan og flokk hans til að sýna það sem þeir hyggja vera, að andi Búddha fari í líkama. Munkarnir fengu lánað barn, 3-4 mánaða gamalt, og nokkrir dagar fóru til undirbúnings tilrauninni. Barnið var látið í lítinn dúk á miðju gólfi í herbergi, sem var fram af helgidómnum, þar sem munkarnir höfðu tekið sér bústað; en þangað inn mátti K,. fylgdarmaður H. P. B. ekki koma. Munkarnir settust nú á gólfið og studdu bökum upp að granítveggnum; var hver þeirra a.m.k. 10 fet frá barninu. Munkaforinginn var fjarst. K. settist rétt hjá barninu og gaf nákvæmar gætur að því. Þess var krafist af þeim K., að þau þegðu eins og steinar. Sólin ljómaði inn um opnar dyrnar. Brátt varð nú sem foringinn væri í leiðslu nokkurri, en hinir munkarnir þuldu bæn í hálfum hljóðum og snöggþögnuðu svo og hrærðust hvergi. Heyrðist ekkert annað en umlið í barninu. Eftir nokkrar mínútur hætti barnið að hreyfa sig og líkami þess virtist stirðna upp. Var nú foringinn líkneski líkari en manni. Allt í einu sjá þau, að líkami barnsins réttist upp með krafti, þannig að það situr, og eftir nokkra rykki rís brjóstbarnið 4 mánaða gamalt á fætur. Síðan er sagan sögð eftir því sem K. hafði ritað, þá um kvöldið. Eftir að barnið hafði hikað við eina eða tvær mínútur, skrifar K., leit það við og horfði á mig með svo viturlegu augnaráði, að lotning vakti. Hrollur fór um mig. Ég kleip mig í höndina og beit á vörina til þess að fullvissa mig um, að mig væri ekki að dreyma. En þetta var aðeins byrjunin. Hið furðulega barn gekk, að því er mér virtist, tvö spor í áttina til mín, settist síðan niður aftur. Barnið horfði nú stöðugt í augu mér og hafði upp setningu eftir setningu á tungumáli, sem ég hugði vera tíbetönsku, orð, sem mér voru kunnug áður, og er þetta upphafið: „Ég er Búddha, ég er hinn gamli lama (munkur); ég er andi hans í nýjum líkama o.s.frv.” Eg fann nú til skelfingar — segir K. — sem í sannleika gagntók mig. Hárin risu á höfði mínu og mér fannst blóðið hætta að streyma í æðunum. Og ég hefði ekki getað mælt orð frá vörum, þó að líf mitt hefði legið við. Þarna voru ekki brögð í tafli. Varir barnsins hrærðust, það virtist horfa innst inn í sálu mína, og svipur þess kom mér til að hugsa, að þarna væri hinn hái (Búddha) sjálfur. Það var eins og andi hans hefði farið í hinn litla líkama og horfði á mig úr barnsandlitinu eins og gegnum gagnsæja grímu. Mig fór að sundla. Barnið rétti út handlegginn og lagði litlu hönd sína á mína. Ég hrökk við, eins og heitt kol hefði komið við mig. Mér var nú orðið þetta óbærilegt og ég tók höndunum fyrir andlitið. Það var aðeins eitt augnablik, en þegar ég brá höndunum frá aftur, var hinn litli leikandi aftur orðinn að umlandi brjóstbarni, og augnabliki síðar lá hann aftur upp í loft og hljóðaði aumkunarlega. Munkaforinginn var nú orðinn eins og hann átti að sér, og menn fóru aftur að tala saman.
K. kveðst ekki hafa áttað sig á því til fulls, að hann hefði séð „hinn ótrúlega fyrirburð”, fyrr en líkar tilraunir þessu höfðu farið fram í 10 daga. Hann spurði munkaforingjann, hvað mundi hafa orðið, ef hann hefði drepið barnið í þeirri trú, að það væri „djöfullinn”, sem kæmi þarna fram. Sagði munkurinn, að ef barnið hefði ekki dáið undir eins, þá mundi sig ekki hafa sakað, en það högg, sem hefði snöggdeytt barnið, mundi einnig hafa orðið sinn bani.

2
Það er ekki ofmælt að kalla þetta stórfróðlega sögu, og hún ber það með sér, að hún er í aðalatriðum sönn. Frú Blavatsky hafði hvergi nærri þann skilning á þessum hlutum, sem þurft hefði til þess að skálda svona líklega. Vér skulum nú íhuga söguna dálítið og gæta að því, hversu vel henni ber saman við þær athuganir, sem áður var nokkuð af sagt, og kemur sumt þó greinilegar fram. Þarna fer fram magnan, induktion, líks eðlis og sú, sem dr. Sahler framkvæmdi. En þessi magnan gerist á skammri stundu, þar sem Sahler var lengi að magna sjúkling sinn. Munkaforinginn, hinn gamli lama, var ekki einn um að magna, hinir munkarnir voru honum samtaka, og mynda með honum nokkurs konar aflstöð, líkt og hringurinn er á andamiðilsfundum. Lesi menn nú söguna með athygli. Taugageislanin frá munkunum til barnsins stöðvar fyrst eigin-hreyfingu þess. Enn er haldið áfram að hlaða taugakerfi barnsins með annarlegum krafti, uns magnanin er komin á það stig, að barnið sest upp snögglega, líkt og krampi valdi. Enn koma nokkrir eins og krampakippir, áður en hið 4 mánaða barn er orðið svo magnað, að það getur staðið upp. Minnir þetta á kippi þá (líka „kloniskum krampa”), sem meiri háttar „hysteri” köst geta byrjað á, sbr. lýsingu Fribergers í Lærebog i intern Medicin, udg. af Faber, Holst, Petrén, II, 1, 1916, s. 345. Enda mun það sýna sig, að hysterían er induktionsveiki og “hysterískar” þjáningar sama eðlis og kvalir stúlkunnar, sem fékk þátt í höggum þeim, sem bróðir hennar var barinn, og mannsins á Englandi, sem fann að nokkru til með vini sínum, er verið var að kvelja til dauða hinumegin á hnettinum. Mun læknum veita auðvelt að sýna, að þetta er þannig, og margt stórmerkilegt munu þeir finna, þegar þeir vilja taka upp þá rannsókn, sem hér er vakið máls á. Friberger segir (s. 344): de stora hysteriska anfallen studerades …. ytterst noggrant af Charcot och hans lärjungar, men det lider nog intet tvifvel, at just detta studium bidrog att odla anfallen, och at en del af de beskrifna fenomenen därför ära konstprodukter. Þess konar köst eru nokkurs konar miðilfyrirburðir, sem hinir viðstöddu læknar skapa sem “sitjarar”. Segir Friberger, að þess háttar köst séu nú sjaldgæfari orðin í sjúkrahælunum en áður.
Barrett segir (On the Threshold of the Unseen, 1918, s. 123): As Dr. Hyslop and many European psychiatrists have shown, an entranced medium …. shows evidence of hysteria. Þ. e. Hyslop og aðrir hafa fundið, að sambandsástand miðilsins sýnir einkenni hysteríunnar.
Þar sem svo er kornið, virðast ekki litlar horfur á því, að rannsóknunum fari nú að miða það áfram, að menn fyrir víðsýnni og vandaðri samanburð athugananna, komist á hina réttu skilningsleið.
Víkur nú aftur sögunni að hinum ómálga magningi. Barnið gengur tvö spor, en munkarnir magna það ekki lengra í þá átt; sest það niður aftur. En nú hefst nýr þáttur í þessari furðulegu sögu. Barnið horfir nú fast og stöðugt í augun á K., og um leið sýgur það til sín heilakraft hans, magnast frá honum. Af því stafar hrollurinn, sem kemur í K., og hrollurinn ágerist og verður að skelfingu. Ástæðan er líkamlegs eðlis, þó að hvorki K. eða frú Blavatsky hafi veitt því eftirtekt. K. verður mállaus eins og hið ómálga barn, en hið ómálga barn lánar frá honum kraftinn til þess að tala. Svo mikið af kraftinum, sem magnar barnið, er nú tekið frá K., að hann fer að sundla. Og þegar barnið snertir á honum, örvast svo útrásin á taugaafli frá honum til barnsins, að ástandið verður honum óbærilegt. Og ósjálfrátt slítur hann sambandið, bæði með því að hreyfa sig og eins með því að hætta að horfast í augu við barnið.
Í bók eftir dr. W. J. Crawford: The reality of psychic phenomena etc. London 1916, er sagt frá athugunum, sem hafa má þessu nokkuð til skýringar. Crawford er D. Sc. (Doctor of Science) og verkfræðingakennari, lecturer in mechanical engineering, æfður og hugvitssamur rannsóknari. Dr. Crawford áttar sig ekki á “öndunum” , þar lendir hann í hinum alkunna, eldforna misskilningi; gildi rannsókna hans liggur í því, að þær sýna, svo að ekki verður með skynsamlegum rökum móti mælt, að ýms þau “dularfull fyrirbrigði”, sem mest hefir verið efast um, eiga sér þó stað. Crawford segir (s. 240), að fyrsta hálftíma miðilsfundarins eða svo, sé ráðlegt, að meðlimir hringsins taki saman höndum; en þegar sá tími sé liðinn, standi á sama, hvort “sitjararnir” haldast í hendur, eða hafa hendurnar á hnjám sér; en ef fyrirburðirnir eru daufir þá sé þeim vanalega lokið, þegar handabandinu er slitið. Þetta er vert að hafa í huga, þegar reynt er að skýra, að hið magnaða barn tekur hendi sinni á hönd K., og að magnaninni er lokið, þegar K. kippir hendinni að sér. Oft gustar kalt í byrjun miðilfundar, segir Crawford. „Sitjararnir” taka saman höndunum, og fara síðan að kippast við líkt og í krampa (sbr. kippina í hinu magnaða barni, og kippina í byrjun “hysteri”-kastsins). Mönnum finnst stundum gusta kalt í úlnliðum og höndum (a cold wind is sometimes felt in the wrists and hands). Eftir svo sem hálftíma, hætta kippirnir eða minnka (s. 242). Menn hugleiði til samanburðar, að kippirnir í barninu hætta, þegar magnanin er orðin nógu mikil til að setja það á stað, og eins hætta kippirnir í hinum „hysteríska”, þegar sjúklingurinn fer eins og að tala upp úr svefni, og er þá auðheyrt á tali hans, að honum finnst eins og hann sé einhver annar, annars meðvitund er komin fram í honum, og taugaástand. Kuldinn í úlnliðum og höndum sitjaranna — því að það er ef til vill það, sem Crawford kallar kaldan gust — svarar til hrollsins í K. Crawford segir (s. 238), að verur, sem hafi talað fyrir munn miðilsins, hafi sagt sér, en að vísu nokkuð ógreinilega, að tvenns konar efni sé tekið frá miðilhringnum, og notað til þess að framkvæma fyrirburðina. Af öðru sé tekið tiltölulega mikið, og sé það tekið bæði frá miðli og sitjurum, og skilað aftur öllu eða mestöllu í fundarlok. Af hinu efninu sé aðeins tekið lítið, það sé aðeins hægt að taka það úr miðlinum, og því verði ekki skilað aftur, af því að það eyðileggist um leið og það er notað til að framleiða fyrirburðina. Undir engu efni, sem er í líkama miðilsins, sé líf hans fremur komið; það sé úr innri hlutum taugafrumanna, og að eins örlítið af þessu efni verði tekið án skaða fyrir miðilinn.
I give this statement, of course, only as a matter of interest, segir Crawford (s. 239). Það má minna hér á, að K. fannst í tilrauninni, sem hjartað í sér ætlaði að hætta að slá, eða svo virðist mér verða að skilja áðurgreind orð. — Það er engin furða, þó að „andarnir” hafi talað „fremur ógreinilega” um þessi efni fyrir munn miðils Crawfords; vér vitum nú, að hugmyndir sitjaranna hafa afarmikil áhrif á það sem miðillinn segir í sambandsástandi, og það virðist ekki ofmælt, að þær hugmyndir hafi verið mjög rangar, og ofangreind orð sýna, að jafnvel hugmyndir Crawfords, hafa ekki verið allskostar samboðnar slíkum aflfræðingi, sem hann er. Crawford hélt einnig, að verur þær sem töluðu fyrir munn miðilsins og ollu fyrirburðunum, væru andar framliðinna í andaheiminum, en meðan svo fjarri er verið vegi vísindanna og veginum til lífsins, diexelixis, þá má ekki búast við því, að öðruvísi sé talað fyrir miðils munn en ógreinilega, hjá því, sem verið gæti, ef nokkurnveginn rétt væri hugsað á sambandsstöðinni „hérnamegin“.

3
Þá kemur sá kafli sögunnar, sem ekki er ómerkilegastur. Áður var getið um það, hvernig Barrett framleiðir eða inducerar sína sál í stúlkubarni, sem hann svefur, og hvernig ungfrú J. W. framleiðir sína sál, sitt taugaástand í Hartmann, þar sem hann (líklega) syfjar undir fyrirlestri. Og í barninu fjögra mánaða, sem gengur og talar, er það ekki þess eigin sál, sem starfar, það er „energoumenon”, annars sál hefir verið framleidd í því. Og eigi einungis annars, heldur annarra. Það eru fleiri sálir en ein, sem komnar eru í staðinn fyrir barnsins eigin sál. Munnur barnsins segir ekki einungis: Ég er hinn gamli lama (það er að segja: munkaforinginn, sem stóð fyrir magnanarathöfninni), heldur einnig: Ég er Búddha. Munkarnir halda, að sál Búddha hafi um stundarsakir tekið sér bústað í líkama barnsins. Orðin: Ég er Búddha, eru auðvitað sköpuð af hugsun munkanna, sem svara til sitjaranna í vanalegri miðilstilraun; en það sem á sér stað, er þó það, að eigi einungis er komin fram í barninu sál munkaforingjans, meðvitund hans um sjálfan sig, heldur einnig önnur, miklu stórkostlegri meðvitund. Að átta sig á þessu, er afaráríðandi, og er hér efni í mikið mál, en þó verður að svo stöddu aðeins lítið af því ritað. Ef vér gætum að, sjáum vér, hversu algengt það er, þegar sál eins er framleidd, eða framleiðir sig, inducerast, í öðrum, að þá fylgir meira með; sambandið verður einnig við víðari meðvitund en nokkur meðvitund er á jörðu hér. Þegar Barrett fær stúlkubarn á Írlandi til að lýsa fyrir sér búð í Lundúnum, eins og áður var af sagt, þá er það ekki svo að skilja, að það sé sál Barretts, sem talar úr munni barnsins, búðinni er ekki lýst eftir hugsunum Barretts um búðina, heldur eins og af einhverjum, sem hefir búðina fyrir augum, þegar hann lýsir henni fyrir munn barnsins. Eins er í tilraun ungfrú J. W. með Hartmann, ef vel er að gætt; H. finnst eigi einungis sem hann sé orðinn að ungfrú J. W., heldur líka sem hann sjái hana. Greinilegar kemur þetta fram í tilraun, sem franski sálufræðingurinn Janet getur um í bréfi til Ochorovicz (Mental suggestion s. 96). Janet hafði fjarsvafið konu, sem Leonie hét (fjarlægðin var, minnir mig, 10 kílómetrar), og sagði þá Leonie aftur og aftur, að hún sæi hann vera að svæfa sig. Þegar hinn svafði sér það, sem engu mannlegu auga er sjáanlegt, eins og til dæmis innri hluta síns eigin líkama, eða annarra, þá er mjög greinilegt, að samband er fengið við meðvitund, sem tekur mannlegri meðvitund ákaflega mikið fram, meðvitund af því tagi, sem „opinberanir” trúarbragðanna stafa frá. Þeir sem kalla þetta, sem hér er ritað, „mystik” eða „hálfmystik”, eru ekki byrjaðir að skilja mig, og halda of fast á hinum dysexeliktíska hugsunarhætti. Hér er einmitt ekki svo ástatt, að allt í einu komi fram eitthvað dulrænt, mystískt; samband hlutanna er einmitt ljóst. Með góðri, í sannleika vísindalegri aðferð, getum vér komist að því, að það eru til meðvitundir, sem eru miklu fullkomnari en meðvitund mannsins á jörðu hér. Sumir halda, að allar slíkar athuganir séu hégómi einn, og er það ekki viturlegt. Aðrir ímynda sér, að það sé meðvitund mannsins sjálfs, sem verður svona fullkomin, þegar hann missir meðvitundina eða hættir að vita af sér, og er það önnur tegund af simplicitas dysexelictica. Það er einmitt það, sem mest stendur í vegi fyrir diexelixis, bannar, að komist verði á sanna framfaraleið, að menn eru svo ófróðir í líffræði, vita ekki, að hinn ófullkomnari getur bioinduktivt, fyrir lífgeislan, fengið þátt í lífskrafti og visku þeirra, sem fullkomnari eru, þó að í billjóna mílna fjarlægð sé. Og hinn ófullkomnari verður að fá þess konar samband; annars nær hann ekki að þroskast í rétta átt, hið mikla samband kemst ekki á. Þetta hefir enginn trúarbragðahöfundur og enginn heimspekingur vitað, en mjög margt hefir dulvíslega sagt verið, sem nú má sjá, að einmitt stefnir að þessu. Ideukenningu Platóns, eða fyrirmyndafræði, hefi ég minnst á í annarri ritgerð. Ennþá greinilegri er kenningin um daimón eða genius og hin norræna trú á fylgju og hamingju, á hollvætti og meinvættir. Plótín minnist fróðlega á þetta í ritgerðinni um þá vætt, sem oss hefir hlotið (peri tou eilekhotos hemas daimonos — Enn. III., IV, 6). Hinn góði maður er, segir hann, sá sem hefir daimóninn (vættina) samstarfandi sér, því að nous (sem menn hafa þýtt með “mens”, „intellect”, hugur, hyggja, vit; er sú þýðing þó ófullkomin) starfar í daimóninum. Nous aftur, segir hann, er sjálfur daimón eða eftir daimóns hætti, og honum er guð einn, sem daimón manninum. Maður verður að bera þetta saman við, hvernig hið magnaða barn segir: Ég er Búddha, ég er hinn gamli lama. Maðurinn á jörðu hér verður fyrir áhrifum af veru, sem honum er framar (daimón), og sú aftur af veru, sem þeirri er enn framar (þeos, guð). Að slíkt samband á sér stað, sýna nú einmitt ýmsar tilraunir, sem menn hafa ekki skilið til fulls. Samband mannsins getur líka verið við verur, sem gera hann verri og ófullkomnari. Það er mjög eftirtektarvert, að Plótín gefur í skyn, að vættir og guðir eigi heima á öðrum hnöttum, og gægist þar hinn furðulegi sannleikur í gegn; en „opinberunar”eða sambandsvitneskja er það og verður ekki verulega að þekkingu. En síðari tíma menn hafa haldið, að slíkar kenningar Platóns og Plótínus væru ekki annað en dæmisögur og líkingatal og markleysa, og kemur þar fram
aðaleinkenni hinnar illu stefnu, dysexelixis, að menn komast ekki á leið vísindanna, og þess vegna heldur ekki á leið réttrar breytni. Það er aðaleinkenni hinnar illu stefnu, dysexelixis, að menn vita ekki um sambandið við góðar og illar verur á öðrum hnöttum, en í stað þess kemur trú á anda og andaheim. Mætti kalla það prótómorí eða hina prótómoru lífsskoðun (prótos, fyrstur, og móros, fávís). En síðar, þegar þekking manna er komin dálítið áleiðis, og rofar til eftir myrkraaldirnar, þá halda menn, að öll slík trú styðjist ekki við neitt annað en ímyndanir. Og af því sprettur svo það, sem kalla mætti heteromorí (af heteros, annar, og mória), þanatismus, ignorabimismus og slíkt, sem er auðvitað ekki rétt að nefna vísindalega lífsskoðun.

VIII
Í dæmum þeim, sem nefnd hafa verið, kemur oft fram, að menn taka ekki eftir því, að þessi merkilegu áhrif, sem hér ræðir um, eru gagnkvæm; það er víxlíleiðing, sem á sér stað, mutual induction. Nú munu menn finna, þegar þeir fara að leggja meiri rækt við að athuga þessi efni, að þannig löguð áhrif, mutual bioinduction, eiga sér alltaf stað manna á milli, og ráða mjög miklu um það, hvernig sambandið verður við þær verur, sem Platón og Platóningar kalla daimón og þeos. Þetta er ekki dulvísi. Hér ræðir um efni, sem má athuga og gera sér ljós og setja í samband við aðra þekkingu. Höfuðatriði í þessum efnum er að vita, að því betur sem menn eru samhuga, því samstefndari og samstilltari sem þeir eru, því fremur magnast þeir af skyldum en lengra komnum verum í öðrum stöðum, því meira er sambandið við betri verur eða verri, eftir því, hvort það er gott eða illt, sem menn eru samhuga um. Það er margt í sálufræði hermanna og hernaðar, sem menn skilja ekki fyrr en þeir vita þetta. Mörg dæmi mætti nefna, sem sýna, að taugaafl manna, fjör og þol og þróttur eykst mjög, þegar þeir eru í samhuga, samæfðri hersveit. Frægur fiðlari, sem tók þátt í hraustlegu áhlaupi á Rússa, segir svo frá (Veckorapp. frán Världskriget, Dahlbergs Förlag, häft 6, s. 182):

„Þeir, sem berjast í slíku liði og hafa hvern dag og á hverri stund slík dæmi fyrir augum, þekkja engar mannraunir (þ. e. þeim finnst sem mannraunirnar séu ekki mannraunir) og eru alltaf ungir og öflugir. Tólf sólarhringa, og lengur þó, hefi ég ekki farið úr fötum, og mér þykir það ekki einu sinni óþægilegt. Hverja nótt svaf ég í votu grasinu og hafði ekki annað til að hlífa mér en yfirfrakkann minn. Ég fékk ekki einu sinni kvef, en hefði ég verið, eins og ég á að mér, mundi ég óefað hafa fengið lungnabólgu. Öll taugaveiklun og allt sem er af því tagi, hverfur eins og fyrir töfrum. Allur líkaminn verður orkumagnaður (laddad med energi).” (Maðurinn notar þarna hin réttu orð, án þess að hafa hugmynd um það, að hann er í raun réttri hlaðinn eða magnaður af nýju afli).
„Af þessu leiðir,” segir hann enn fremur, „að ég þrái af öllu hjarta að vera heilbrigður, til þess að geta komist aftur til hersveitar minnar.” S. 183: „Ég veitti því eftirtekt, með hve barnslegu trausti á foringjurn sínum og með hversu undraverðum ofurhuga hermenn vorir gerðu áhlaup. Það var beinlínis erfitt fyrir mig, að fá mína menn til þess að liggja kyrra í skotgröfinni.”
Þessi athugun og margar aðrar benda til þess, að hermennirnir séu í svöfð nokkurri (Hypnose), og að þeim sé beinlínis svafstýrt af foringjunum, en foringjarnir magnist svo aftur af hermönnunum. Hin afarmikla orka Cæsars, sem át og drakk allra manna minnst, hygg ég að hafi átt rót sína í þess konar magnan; og líkt er að segja um Napóleon. Taine segir frá því, ef mig misminnir ekki, að einu sinni, þegar Napóleon ætlaði á bak, hentist þessi litli maður yfir hestinn og sló hestsvein sinn keyrishögg, þegar yfir um kom. Gæti verið, að þarna væri um magnan að ræða, líka þeirri, sem kemur fram í levitation eða hafningu, en höggið sýndi, að magnanin var ekki góðs eðlis. Og síðari sagnfræðingar munu, þegar þeir vilja gera sér grein fyrir þessu mikilmenni hinnar illu stefnu, íhuga betur en þeir hafa gert, ástæður þær, sem móðir hans lifði við, þegar hún gekk með hann.
Hermaður einn í stórskotaliðinu segist hafa fundið til samúðar nokkurrar með stórskotaliði óvinanna, miklu fremur en með sínum eigin samherjum annarra liðstegunda. Í sömu átt bendir saga um franska launskyttu (Sniper), sem loksins tókst að skjóta til bana þýskan starfsfélaga sinn. Þótti það verk hið besta, og var hann lofaður mjög fyrir, en var þó ókátur því nær sem eitthvað væri að honum. Eftir frásögninni mætti ætla, að taugasamband nokkurt eða sálufélag hefði verið komið á með honum og Þjóðverjanum, svo að skot hans hefði rænt nokkru af hans eigin fjörvi, þó að annar yrði fyrir. Og að vísu mun svo fara, fyrr eða síðar, um allan illan verknað, að hann mun koma fram við sjálfan þann, sem framið hefir.

IX
Því minna sem menn vita um samband hlutanna, því fremur kalla þeir það sem fyrir ber, undur og fyrirbrigði. Rafmagnsútstreymi það, sem Rómverjar kölluðu acumina og Íslendingar hræljós, var talið yfirnáttúrlegur atburður, meðan menn vissu ekkert um rafmagn. Og Herodot telur það hið mesta undur (þóma megiston), að Apollón talar einu sinni fyrir munn síns spámanns, ekki grísku, eins og hann var vanur, heldur karísku (Her. IX, 135). En maðurinn, sem spurði guðinn, var karískur; talaði svo spámaðurinn, þegar hann var í guðmóði, karísku, þó að hann kynni ekki það tungumál, þegar hann var eins og hann átti að sér. Þegar vér þekkjum lögmálið fyrir áhrifum „sitjara” á miðil, sem minnst hefir verið á hér að framan, þá hættir þetta að vera nokkurt undur, og vér sjáum einmitt af þessu, að sagan muni vera sönn; fer oss að gruna af slíku, að hverju liði vísindaleg sálufræði muni geta orðið við rannsókn á fornum sögum. Tungumálakunnátta hofgoðans, þegar hann mælir goðorð, er nákvæmlega sama eðlis og frönskukunnátta Ameríkumanns, sem talar frönsku í miðilsástandi, þegar Victor Hugo er viðstaddur, þó að hann, vakandi, kunni ekkert í því máli; og sama eðlis er tungutal postulanna á hvítasunnumorgun. Slíkt hættir alveg að vera yfirnáttúrlegt, þegar sá hugur, sem ekki er bundinn af neinum trúarbrögðum, heldur ekki á þann hátt, sem lýsir sér í heteromóríunni, finnur leiðina fram, leiðina til fullkomins sigurs fyrir vísindi og visku.
Biodynamíkin, magnanarfræðin, gerir oss ljóst, hvers eðlis þeir fyrirburðir eru, sem kallaðir hafa verið kraftaverk, og vér sjáum, að miklu meira muni vera satt í þeim sögum, en “heteromórían” heldur. Hér ríður á að hafa greind við, og menn verða að gæta þess að blanda ekki saman fyrirburðinum sjálfum og hinni „prótomóru” skýringu fornaldar og miðaldar á honum. Sögurnar um kraftaverk læknaguðsins gríska, Asklepioss, þykja oss nú enn merkilegri, en þeim, sem halda, að slíkar sögur séu ekkert annað en skáldskapur og vottur um táldrægni manna og trúgirni. Og síst furðar oss á því, hvað þessar forngrísku sögur eru líkar lækningasögunum frá Lourdes, og öðrum slíkum sögum katólskra manna allt frá upphafi.
Og ennþá miklu meira gagn mun magnanarfræðin gera oss, en þetta, sem vikið var á. Vér sjáum, að bioradioþerapi, lífgeislalækningar, muni verða hinn mikilsverðasti þáttur í læknisfræði framtíðarinnar. Menn verða magnaðir til heilsu, þannig, að lífgeislaninni frá „daimon” og „þeos” verði veitt til þeirra; eða réttara sagt, svo mun verða til hagað, að ekki sé bannað, að lífgeislan frá æðri verum nái að verða þeim að fjöri. Það er bioradioþerapi, lífgeislalækning, sem dr. Sahler notar við sjúkling þann, sem áður var af sagt, þó að honum væri þetta sjálfum ekki ljóst. Og það eru lífgeislalækningar, sem koma til greina í því, sem nefnt er Christian Science, og er þar þó eigi einungis óvísindalega að farið, heldur jafnvel svo fávíslega stundum, að bani hlýst af „lækningunni”, en ekki bati. Og það er ennfremur þesskonar, sem kemur til greina, þegar „grasakonan” , “den kloge Kone” eða „hómopatinn”, læknar það sem hinn lærði læknir er genginn frá. Alþýðan magnar hina alþýðlegu lækna með trausti sínu, og dregur stundum úr hinum með vantrausti sínu. Til þess að geta gert kraftaverk, verða menn að hafa traust annarra. Það er að segja, hugarfar annarra til mannsins verður að vera þannig, að það banni ekki sambandið við hina æðri veru, „daimón” og „þeos“. Það er þetta traust, sem í kristnum ritningum er kallað trú. Það er á þennan hátt, sem menn „verða hólpnir fyrir trúna.” Jesús gat engin kraftaverk gert í borginni, þar sem hann var upp vaxinn, segir Markús, af því að þar „trúðu þeir ekki á hann.” Og þegar lærisveinar hans flestir halda, að hann sé orðinn brjálaður, og yfirgefa hann, og jafnvel þeir fáu, sem eftir eru, hætta að treysta á hann, þá tapar hann um stund sambandinu við þessa veru, sem hann kallaði föðurinn, og hann hryggist og titrar og er í dauðans angist. Slíkt er allt mjög vel skiljanlegt, og mun margt satt vera í þessum sögum.
Traustið gerir þá samstilling, sem er nauðsynleg til að fá þátt í lífafli hinnar æðri veru, og geta veitt öðrum þátt í því. Menn gætu talað um tíu, hundrað eða þúsund mannafla biodynamo (lífaflvél); og því fleiri sem eru samhuga, því meira geta þeir til vegar komið með lífgeislun, og sá maður, sem þeir magna með trausti sínu. Þar sem dysexelixis ræður, þykja herforingjar mestir menn, og að þeim dáist fjöldinn mest. Mundu slíkir menn geta sagt margt fróðlegt um hin magnandi áhrif slíks trausts, ef þeir hefðu vit á þessum efnum; verða þeir oft hinir mestu trúmenn, liggja mjög á bæn, og skilja ekki við sig nýja testamentið; en sumir hafa orðið hjátrúarfullir mjög. Og það er eftirtektarvert, að mestu trúmennirnir hafa eigi allsjaldan verið hinir mestu grimmdarseggir. Vegur þekkingarinnar er eini, alveg áreiðanlegi vegurinn til mannúðar.
Aflið, sem kemur fram, þar sem traust er og samhugur, mun verða stórum betur notað, þegar fundin er hin rétta framsóknarleið. Og hin „yfirnáttúrlegu” kraftaverk fortíðarinnar munu verða lítið hjá kraftaverkum þekkingarinnar á komandi tímum, þegar eigi einungis „prótomórían” er sigruð, heldur einnig „heteromórían.”

X
Með fornum spekingum getum vér hugsað oss tilveruna lækkandi stig af stigi, frá upptökum allrar veru. Næst upptökunum er það, sem forngrískir spekingar kölluðu nús, þá heimssálin, þá hin óæðri heimssál, þá náttúran. Nús og heimssálirnar kölluðu þeir kosmos noetos, og hefir það verið þýtt með orðunum: mundus intelligibilis, the intelligible world, die intelligible Welt. Á íslensku mundu menn vilja láta kosmos noetos þýða: hugarheimur eða hugsanaheimur; en réttara er að nefna það hugséða heim. Að takmörkum hinnar lægri heimssálar, sem er framkomin við útstreymi frá hinni æðri sál, nær hið guðlega, segir Plótín; einungis að þeim takmörkum, segir hann, er í sannleika lifað. Í hinum hugséða heimi eru fyrirmyndirnar, ideurnar, er Platón nefndi svo. En fyrir utan þann heim, þar fyrir utan, sem hið guðlega þrýtur, í skynheiminum, náttúrunni, þar eru einungis eftirlíkingar (mimema) fram komnar við tilraunir til að skapa eftirmyndir ideanna úr hinu ófullkomna efni.
Þegar bioradiationin, lífgeislanin, er fundin, og magnanin, induktionin, sem heimslögmál, þá getum vér vel skilið, að þessi heimsfræði fornra spekinga er miklu merkilegri, miklu meira í henni af sannleik, heldur en haldið er nú á dögum. Og vér getum skilið, hversu þar liggur hið mesta við, að greiða fyrir þessari magnan frá hinu æðra tilverustigi til hins óæðra. Takist hún ekki, þá er dysexelixis, helstefnan ræður, stefna þjáningar og dauða. Dauðinn þýðir það, að gefist er upp við tilraun til að koma hinu ófullkomna efni á braut fullkomnunarinnar, og gefist upp einmitt af því, að samstilling hins óæðra tilverustigs við hið æðra er svo ófullkomnn; íleiðing kraftarins, induktionin, getur ekki orðið eins og þarf, framvöxturinn til fullkomnunar gengur því treglega og bregst. Helstefnan ræður og sambandið vill verða jafnvel meir við verri tilverustig en betri.

XI
Þetta, sem hér er verið að segja, er náttúrufræði. Hvað svo sem öðrum kann að sýnast, meðan þeir fást ekki til að rannsaka þessi efni á réttan hátt, þá hefi ég fundið, svo að vísindi eru, aðstreymið frá öðrum tilverustigum hingað til jarðarbúa. Og ég hefi fundið, þannig að ganga má úr skugga um með athugunum og tilraunum, að rétt er sagt, að þessi önnur tilverustig eru á öðrum hnöttum. „Allt þar er himinn,” segir Plótín, „og jörðin er himinn og hafið og dýrin og jurtirnar og mennirnir; allt er himneskt í þeim himni” (Enn. V, VIII, 3). Og þetta má til sanns vegar færa, hugarheimur Plótíns er á himnum; þ. e. a. s. hinn hugséði heimur er aðrar stjörnur og lífið þar.
Ég hefi fundið, hvernig samstillingin manna á milli, hugarfarið, hvað vel menn skilja hverjir aðra, og hvað vel er viljað eða illa, hefir hin mestu áhrif á sambandið við önnur tilverustig. Og þetta er afarþýðingarmikið atriði. Síðar munu menn skilja, hvernig ævi þeir hafa skapað mér, með því að ímynda sér, að þessar skipulegu ritgerðir mínar, um merkilegra mál en áður hefir flutt verið á jörðu hér, eigi rót sína í einhverjum höfuðórum. Ólíklegri maður til að fara með rugl er ekki til á neinni jörð, heldur en sá, sem fyrst finnur hinar tvær stefnur, diexelixis og dysexelixis. Og meðan tíðindum af þeim uppgötvunum er ekki viturlegar tekið, en mínu máli hefir verið tekið ennþá, vill mjög verða samband við hin háskasamlegustu tilverustig, við staði, þar sem lendir dýpra og dýpra í dysexelixis, uns tilraunin til lífs á þeim hnetti strandar eftir miklu ferlegri tíðindi en nokkur, sem gerst hafa á jörðu hér, þó að ærið margt hafi hér við borið, býsna ófagurt. Þegar menn vita, af hvers konar hugarfari eru sprottin þessi hryllilegustu hryðjuverk, sem unnin hafa verið, t. d. á Rússlandi þessi síðustu ár, þá munu þeir betur skilja það, sem hér er sagt.

XII
Það eitt nægir til þess að sýna, að hér er verið á réttri leið, að ég hefi getað fært til eins flokks ýmsar tegundir ástands, sem menn hafa aldrei áttað sig á. Ég hefi fundið, að svefninn, miðilsástandið og spámannsástandið eru ýmsar tegundir af ástandi, sem er í aðalatriði sama eðlis, nefnilega íleiðingarástand, sambandsástand, fram komið við induktion, bioinduktion. Og sama er að segja um það ástand, sem nefnt hefir verið hin dularfulla sameining, unio mystica, homósis, henósis, þeiósis. Og enn sérstakar tegundir af því ástandi eru svöfðin (hypnósís), hysteria, paranoia, og það, sem menn kalla double og multiple personality, sáluskiftin.
Með skilningi á þessu er allri mystik, allri dulvísi lokið. Ljós vísindanna eyðir þá öllum dulrænum þokum, og að vísu opnast sýn til mjög miklu furðulegri landa, heldur en jafnvel allra dulrænustu dulrænu hefir nokkurn tíma órað fyrir. Með því að átta sig á sálufélaginu eða sambandsástandinu og hinum ýmsu tegundum þess, er stigið þýðingarmeira þekkingarspor, heldur en þegar fundið var, að eplið, sem fellur til jarðar, lýtur sama krafti og tunglið á ferð sinni kringum jörðina, eða að alheimsaðdrátturinn kemur fram bæði í þyngd hlutanna og falli til jarðar, og í hreyfingum himinhnattanna.

XIII
Því æðra tilverustig sem er, þeim mun fullkomnari er samstilling einstaklinganna, samhugurinn, samúðin, samtökin. Og því meir sem tilverustigum svipar saman að fullkomnun, því meira er sambandið milli þeirra. Af þessu leiðir, að því meiri sem samstillingin er manna á milli á jörðu hér, því fremur magnast þeir frá tilverustigum, þar sem lífið er öflugra. Það má skilja betur, hvernig jafnvel vitlausustu styrjöldum er hrundið af stað, þegar munað er eftir því, hvernig þjóðirnar komast í jötunmóð, þegar mjög margir verða samhuga um það fyrirtæki, sem þeir hyggja hið stórkostlegasta, og telja sér trú um að réttlátt sé og nauðsynlegt. En magnanin verður því endingarbetri og affarasælli sem menn geta fremur orðið samhuga um eitthvað, sem gott er, og ríður þar hið mesta á að meta mennina rétt, svo að þeir örmagnist ekki öðrum fremur, sem einmitt hafa hið þýðingarmesta erindi að flytja. En það er einmitt það, sem svo mjög hefir viljað einkenna sögu mannkynsins á jörðu hér, og yfirleitt einkennir alla mannkynssögu hinnar illu stefnu, alla dysexeliktíska sögu. Þeir, sem nokkra þekkingu hafa á sögu mannkyns vors, eiga hægt með að átta sig á því, hvernig þeir menn, sem helst unnu eða hefðu getað unnið að því að koma á hinni réttu stefnu, áttu síður en aðrir þá vini, sem dygðu, og voru flestum áður metnir að verðleikum, voru stundum jafnvel ofsóttir og troðnir niður. Og jafnvel ennþá dæma sögufræðingarnir sjaldan eða aldrei slíka menn alveg rétt, hvað þá almenningur. Jafnvel í því landi, sem til skamms tíma var mesta menntaland á jörðu hér, var almennt haldið, að t.d. Lúther hefði verið miklu merkilegri maður en Kepler; en það var mjög á hinn veginn.
Og þá er ekki lítið eftirtektarvert, að þar á jörðu, sem hefðu getað verið hinir öflugustu heilar, þar sem hefðu getað verið þeir menn, sem mest hefði munað um í vitkunar- og göfgunarsögu mannkynsins, þeir sem drýgstir leiðtogar hefðu orðið áleiðis til réttrar stefnu, þar hefir smáþjóð háð hina örðugustu baráttu við hungur og örbirgð, og hríðfækkaði, einmitt eftir að farið var þó að birta til í öðrum löndum. Og hversu mjög hefir á það skort, að hin efnaða þjóð í góða landinu skildi, hvernig forsjónin — ef svo mætti að orði komast — ætlaðist til, að hún færi fram gagnvart smáþjóðinni, sem hafði þó sýnt alveg ótvíræð merki hins besta vits á Norðurlöndum. En þó má ekki gleyma, að í því landi var ágætur maður og oss mjög þarfur, sem Rask hér.

XIV
Hin lifandi vera leitast við að fá stjórn á hinu líflausa efni, breyta því í sig, gera lifandi efni úr líflausu. Því betur sem þetta er íhugað, því fróðlegra verður það um eðli heimsins. Á merkilegastan hátt kemur þessi viðleitni fram hjá manninum, þeirri verunni, sem helst hefir tekist að vaxa í vitáttina; en þar koma einnig best í ljós örðugleikarnir. Vér getum nú farið að skilja, að þar sem lífið er, kemur fram árangurinn af viðleitni kraftar, sem er að koma skipulagi á það efni, sem heimurinn er af. Verður lesendunum að vera hér minnissamt ýmislegt, sem áður er sagt. Skal nú reynt að færa enn nokkuð fram á leið skilninginn á þessum efnum. Því betri sem er samstilling hinna lifandi smáagna, frumanna, í hverjum líkama, því meiri verða yfirráð hans yfir hinni líflausu náttúru. Og enn fremur, því meira sem er um samstilling og samtök einstaklinganna í þjóðfélagi, því meir verður þeim, að öðru jöfnu, ágengt í að ná yfirráðum yfir náttúruöflunum. Skortur á samstillingu í líkama leiðir til elli og dauða. Það er kunnugt, hvernig hinn rússneski líffræðingur Elias Metschnikow, sem lengi starfaði í Frakklandi, leiddi í ljós, að sumar frumur dýralíkamans ráðast á aðrar og éta þær upp. Sagði Metschnikow, að þar væri fundin orsök ellihnignunar og ellidauða. Og býsna fróðlegt er að sjá, hvernig fjandskaparstefnan, hin ranga stefna lífsins á jörðu hér, kemur fram í sjálfu hinu innra starfi líkamans, og hverju hún veldur. En ástandið á Rússlandi gefur fróðlegar bendingar um það, hvernig fer í þjóðfélagi, þar sem samstilling fer út um þúfur, jafnvel þó að eins gölluð sé og ófullkomin og sú, sem var í ríki Rússakeisara.
Takmarkið, sem keppa verður að, er að ná fullkomnum yfirráðum yfir öflum hinnar líflausu náttúru, samstilla hina lifandi náttúru og hina líflausu á miklu fullkomnari hátt en verður, áður en vitið kemur til sögunnar. Goðasögur sumar sýna oss, að þessar verur, sem menn hafa nefnt goð eða guði, verur, sem eru komnar eins langt að samstillingu, eins og trúin á megingjarðir og ásmegin ber vott um, muni hafa vald jafnvel á óviðráðanlegustu kröftum hnattar síns, goskröftunum, og láta þá vinna í sínar þarfir. Og þýðing jarðfræðinnar er að ekki litlu leyti fólgin í því, að hún þokar mannkyninu í áttina að því takmarki.
Þessi fullkomna samstilling mannkyns eða goðkyns við hnött sinn kynni það að vera, sem Plótín minnist á, af dulvísi mikilli, í ritgerð sinni um fegurð hins hugséða heims (Enn. V, VIII, 4):”Hver og einn gengur þar (í hinum hugséða heimi), ekki á jörð, sem sé eins og annað, heldur er hverjum það, sem hann er í (sú náttúra, sem hann er í) hið sama, sem hann er sjálfur … og ekki er hann eitt, og landið hans annað. Því að sjálfur er hann viska og viska það, sem hann stendur á.”
Það, sem dulspekingurinn segir þannig frá af sambandsviti, virðist vera ástand, þar sem viskan hefir náð þeim yfirráðum yfir öflum náttúrunnar, að þau verða aldrei til að trufla eða tefja framsóknina til vits og afls og fegurðar, heldur vinna þau fullkomlega með, eru fullkomlega í þjónustu viskunnar.

Kafla XV. sleppt.